Rynek zabawek dziecięcych stale się rozwija, szacuje się, że jest to wzrost na poziomie kilku procent rocznie. Wzrost ten stanowi swoistą zachętę do inwestycji dla producentów zabawek, ich importerów, dużych sieci skupionych wokół branży zabawkarskiej, ale również dla nowych podmiotów wchodzących właśnie na rynek. Warto tu zaznaczyć, że to podmiot wprowadzający zabawki na rynek powinien dokonać oceny zgodności ze stosownymi wymaganiami prawnymi, obowiązującymi aktualnie dla danej grupy wyrobów. W przypadku zabawek, zasadnicze wymagania bezpieczeństwa zawarte są w Dyrektywie w sprawie bezpieczeństwa zabawek [2009/48/WE], a także w licznych normach przedmiotowych.
Ostatnie lata pokazują, że w branży zabawkarskiej dokonał się swoisty przełom. Konsumenci stali się bardziej wybredni i wymagający. Rodzice nie poszukują już, jak dawniej, jakiejkolwiek zabawki dla swojego dziecka, chcą kupić produkt dobrej klasy, modny, a zarazem oferowany na przystępnym poziomie cenowym. Często kwestia wysokiej jakości zabawki nie idzie w parze z niską ceną, lecz tutaj duży wkład w obniżenie cen zabawek wniosły sieci handlowe. Nawet w marketach działających pierwotnie jedynie w branży spożywczej, można teraz kupić zabawki w cenach niejednokrotnie niższych niż w sklepach lokalnych. W obiektach wielkopowierzchniowych pojawiły się ponadto sklepy sieciowe oferujące w swym asortymencie wyroby dla dzieci lub nawet wyłącznie zabawki, co również spowodowało, że stały się one bardziej dostępne.
Co wpływa na cenę zabawki?
Warto zastanowić się jakie czynniki mają wpływają na cenę zabawki. Wlicza się w nią przecież nie tylko koszt prac koncepcyjnych, produkcji, badań i certyfikacji, ale też marża dla producenta i dystrybutorów, a często także koszty opłat licencyjnych związanych z użytkowaniem określonych znaków towarowych i marek.
Wiele zabawek posiada naniesione wizerunki postaci z bajek lub filmów dla dzieci, za co producenci muszą na ogół dodatkowo płacić. Brendowanie zabawek przynosi jednak w większości przypadków wzrost sprzedaży, co pozwala zrekompensować zwiększone nakłady w sferze produkcyjnej. Dodatkowo licencjodawcy wymagają często, aby zabawka z naniesionym wizerunkiem, przykładowo postaci z kreskówki, uzyskała pozytywny wynik badań laboratoryjnych, wykonanych w niezależnym laboratorium, a nawet certyfikat określonej jednostki certyfikującej. Pozwala to na zapewnienie bezpieczeństwa użytkownikom końcowym. Określona marka czy postać kojarzona jest wówczas z bezpieczeństwem i wygodą dzieci.
Bezpieczeństwo wymagane prawem
W polskim porządku prawnym wszystkie wyroby wprowadzane do obrotu podlegają postanowieniom ustawy o systemie oceny zgodności. Nadrzędnym jej celem jest eliminowanie zagrożeń stwarzanych przez wyroby dla użytkowników, ich mienia oraz środowiska. Ustawa ta stanowi swoistą podstawę dla wszelkich prac związanych z oceną zgodności wyrobów wprowadzanych do obrotu.
System oceny zgodności tworzą z kolei zasadnicze i szczegółowe wymagania odnośnie wyrobów oraz przepisy i normy dotyczące poszczególnych podmiotów uczestniczących w procesie oceny zgodności [Ustawa z 30 sierpnia 2002]. Zgodnie z postanowieniami wspomnianej ustawy podmiot wprowadzający zabawki na rynek wspólnotowy powinien dokonać oceny zgodności ze stosownymi wymaganiami prawnymi obowiązującymi aktualnie dla tej grupy wyrobów.
Samodzielny dobór norm
W przypadku zabawek, zasadnicze wymagania bezpieczeństwa zawarte są w Dyrektywie w sprawie bezpieczeństwa zabawek [2009/48/WE]. Posiada ona charakter dyrektywny „nowego podejścia” czyli przedstawia wymagania zasadnicze bez wskazywania konkretnych rozwiązań dla celów zapewnienia bezpieczeństwa. Sama dyrektywa wskazuje, iż „Zabawki wprowadzane na rynek Wspólnoty powinny być zgodne z właściwym prawodawstwem wspólnotowym, a podmioty gospodarcze powinny być odpowiedzialne za zgodność zabawek…” [2009/48/WE]. Narzuca to na wprowadzających do obrotu konieczność samodzielnego doboru odpowiednich i aktualnych norm, standardów oraz przepisów prawnych, które należy zastosować w procesie oceny zgodności zabawek. Ze wspomnianą dyrektywą zharmonizowaną są normy szczegółowe przedstawione poniżej:
Wykaz norm zharmonizowanych z dyrektywą 2009/48/WE
Numer EN Tytuł normy
EN 71-1:2011+A3:2014 Bezpieczeństwo zabawek – Część 1: Właściwości mechaniczne i fizyczne
EN 71-2:2011+A1:2014 Bezpieczeństwo zabawek – Część 2: Palność
EN 71-3:2013 Bezpieczeństwo zabawek – Część 3: Migracja określonych pierwiastków
EN 71-4:2013 Bezpieczeństwo zabawek – Część 4: Zestawy do wykonywania doświadczeń chemicznych i podobnych
EN 71-5:2013 Bezpieczeństwo zabawek – Część 5: Zabawki chemiczne (zestawy) nie przeznaczone do wykonywania doświadczeń
chemicznych
EN 71-7:2014 Bezpieczeństwo zabawek – Część 7: Farby do malowania palcami – Wymagania i metody badań
EN 71-8:2011 Bezpieczeństwo zabawek – Część 8: Zabawki aktywizujące przeznaczone do użytku domowego
EN 71-12:2013 Bezpieczeństwo zabawek – Część 12: N-nitrozoaminy i substancje N-nitrozowe
EN 71-13:2014 Bezpieczeństwo zabawek – Część 13: Zapachowe plansze do gier, smakowe plansze do gier, zestawy kosmetyczne
oraz zestawy smakowe
EN 62115:2005
EN 62115:2005/A2:2011
EN 62115:2005/A11:2012 Zabawki elektryczne – Bezpieczeństwo użytkowania
Wszystkie zabawki powinny zostać poddane ocenie zgodności z normą EN 71-1, gdyż określa ona wymagania bezpieczeństwa mające zastosowanie w każdym przypadku. Zawiera ponadto istotne postanowienia dotyczące oznakowania oraz instrukcji montażu i obsługi.
Warto też zwrócić uwagę na normę EN 71-3, przedstawiającą wymagania dotyczące migracji niektórych metali ciężkich z materiałów, z których wykonano zabawki. Standard dzieli je na trzy kategorie: kategoria I (materiały suche, kruche, sproszkowane, giętkie)*, kategoria II (materiały ciekłe lub lepkie)*, kategoria III (materiały dające się zdrapać)*. Podaje ponadto tabelaryczną klasyfikację poszczególnych rodzajów materiałów stosowanych do produkcji zabawek, przypisując je do poszczególnych kategorii i określając maksymalne limity migracji metali ciężkich dla każdej z nich.
Pozostałe części normy EN 71 stosowane są głównie w zależności od przeznaczenia, budowy czy funkcjonalności zabawki. Kwestią fundamentalna w trakcie analizy wymagań prawnych dla zabawki jest zwrócenie szczególnej uwagi na jej wyposażenie i spełniane funkcje. Przykładowo jeżeli zabawka posiada elementy elektryczne i elektroniczne, takie jak oświetlenie, napędzane elementy wykonawcze czy sygnalizację dźwiękową, podczas oceny zgodności należy zastosować wytyczne EN 62115. Prezentuje ona bowiem wymagania dotyczące bezpieczeństwa użytkowania zabawek mających co najmniej jedną funkcję zależną od elektryczności. Należy przy tym pamiętać, że norma EN 62115 nie zawiera wszystkich wymagań bezpieczeństwa dotyczących zabawek i należy ją stosować łącznie z EN 71-1.
Nie tylko normy zharmonizowane
Prowadząc ocenę zgodności należy uwzględnić, że normy zharmonizowane z dyrektywą 2009/48/WE nie wyczerpują wszystkich prawnych wymagań bezpieczeństwa dotyczących zabawek. Mogą one bowiem w zależności od budowy, użytych komponentów lub wykazywanych cech podlegać również postanowieniom: dyrektywy RoHS (w sprawie ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym), dyrektywy EMC (w sprawie kompatybilności elektromagnetycznej) czy dyrektywy WEEE (w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego).
Warto też wspomnieć, że dla zabawek istnieją także wymagania dotyczące bezpieczeństwa chemicznego, które podane są w normach i przepisach niebędących zharmonizowanymi z dyrektywą 2009/48/WE. Przykład stanowi norma EN 71-9 określająca limity zawartości oraz migracji określonych organicznych związków chemicznych znajdujących się w zabawkach lub materiałach na zabawki mogących wnikać poprzez wkładanie do ust, połknięcie, kontakt ze skórą lub okiem, czy inhalację.
W normie znajdują się tablice, określające konieczność prowadzania badań zawartości określonych substancji chemicznych w zależności od zastosowanego materiału oraz przeznaczenia konkretnego elementu. Norma podaje także wartości graniczne zawartości lub migracji środków opóźniających palenie, barwników, pierwszorzędowych amin aromatycznych, monomerów, rozpuszczalników, konserwantów drewna, konserwantów i plastyfikatorów. Wymagania chemiczne dla zabawek to jednak nie tylko treść normy EN 71-9, lecz również wymogi odnośnie zawartości takich związków jak przykładowo ftalany, kadm, ołów, czy wielołańcuchowe węglowodory aromatyczne.
Niektóre zabawki nie doczekały się do chwili obecnej obowiązujących norm przedmiotowych. Grupa norm EN 71 nie kończy się bowiem na dokumentach dostępnych w sprzedaży na stronach Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. Istnieją również projekty norm prEN 71-13 (dotyczącej gier rozwijających zmysły) oraz prEN 71-14 (dotyczącej trampolin).
Podsumowanie
Ocena zgodności zabawek jest zagadnieniem niezmiernie istotnym w świetle bezpieczeństwa ich użytkowników. Pozwala zapobiegać zagrożeniom dla zdrowia i życia dzieci. Proces oceny sprawia jednak często duże problemy i budzi wiele wątpliwości wśród producentów i importerów zabawek. Przyczyną tego stanu rzeczy jest gąszcz przepisów prawnych, dyrektyw, norm i innych standardów, który powoduje, że analiza otoczenia prawnego dotyczącego zabawek nie jest prosta. Skutki nieznajomości przepisów można często spotkać w sklepach, oglądając zabawki, na których nie podano istotnych informacji, jak przykładowo nazwa czy adres producenta lub nie oznakowano ich poprawnym znakiem CE. Sytuacje takie zdarzają się wprawdzie coraz rzadziej, lecz wciąż nie można powiedzieć, iż wszystkie zabawki będące na polskim rynku są bezpieczne. Dowodzą tego również kontrole wykonywane przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów czy Wojewódzkie Inspektoraty Inspekcji Handlowej.
Obserwując obecne trendy można stwierdzić, że rynek zabawek w Polsce pozostaje cały czas nienasycony. Będzie to zapewne powodowało dalszy rozwój tego sektora, prowadzący do zwiększenia liczby zabawek pojawiających się w sprzedaży. Z kolei rozwój myśli technicznej oraz możliwości badawczych, pociągnie za sobą zaostrzenie wymagań bezpieczeństwa dotyczących zabawek. Biorąc to pod uwagę można przypuszczać, że przeprowadzenie poprawnego procesu oceny zgodności będzie nastręczało wprowadzającym na rynek nieco większych trudności.
Niniejszy artykuł przedstawia jedynie zarys przepisów dotyczących wymagań bezpieczeństwa w odniesieniu do zabawek i nie powinien być odczytywany literalnie. Poprawnie przeprowadzona ocena zgodności powinna bowiem mieć swój początek w analizie samej zabawki, jej cech, funkcjonalności, materiałów wykorzystanych do produkcji oraz opakowań. Na podstawie wyników takiej analizy dobierane są odpowiednie przepisy prawne, mające wpływ na konieczność wykonania określonych badań oraz certyfikacji. Poprawna weryfikacja wszystkich wymagań może być kłopotliwa, dlatego też, wskazanym jest zlecenie tej usługi wyspecjalizowanej, renomowanej jednostce zajmującej się badaniami i certyfikacją wyrobów. Warto przy tym zwrócić uwagę, aby jednostka miała zasięg międzynarodowy, wówczas producent i importer zyskuje pewność, że uzyskane raporty z badań i certyfikaty będą honorowane nie tylko w Polsce lecz również w innych krajach.
Literatura
Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności, Dz.U., nr 166, poz. 1360 z późn. zm.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/48/WE z dnia 18 czerwca 2009 roku w sprawie bezpieczeństwa zabawek
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (2014/C 181/01 PL) z 13.06.2014
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/65/UE z dnia 8 czerwca 2011 r. w sprawie ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/108/WE z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do kompatybilności elektromagnetycznej oraz uchylająca dyrektywę 89/336/EWG
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego
